Sen đá và các loại cây mọng nước nói chung thường dự trữ nước ở trong lá, thân và rễ để sinh tồn trong môi trường khí hậu khô khắc nghiệt tại sinh cảnh sống tự nhiên của chúng.
Ngày nay nhiều loài cây mọng nước được trồng và chọn lọc giống tại các vườn ươm và vườn nhà. Những vị trí này thường không khô hạn khắc nghiệt, mà ngược lại, hầu hết các loại cây mọng nước thường được tưới quá nhiều hơn mức cần thiết, do trời mưa nhiều hoặc bạn vô tình tưới quá mức.
Một số loài cây sen đá có thể chịu đựng tốt khi nhận được lượng nước quá nhiều vào trong giá thể, dù chúng có thể phản ứng lại với việc tưới quá nhiều.
Trong bài viết này chúng ta sẽ cùng khám phá những dấu hiệu của việc tưới quá nhiều, làm cách nào để hạn chế tình trạng này, làm cách nào để cứu sen đá bị úng nước và nhận diện những loại sen đá nào dễ bị úng khi tưới quá nhiều. Những dấu hiệu và cách làm dựa trện kinh nghiệm trồng sen đá và xương rông trong nhiều năm của nhiều người.
Các dấu hiệu của sen đá bị úng nước
- Lá bị vàng
- Lá bị trong suốt
- Lá bị nứt tách
- lá bị nhão
- Lá có màu nâu
- Hiện tượng chấm nâu và đen ở lá
- Hiện tượng rụng lá
- Hiện tượng nấm
Lá bị vàng
Hiện tượng lá vàng khá phổ biến ở sen đá nhưng không hẳn nguyên do từ tưới nước quá nhiều. Tuy nhiên, hiện tượng lá bị vàng cũng là một dấu hiệu của sen đá bị tưới nhiều nước.
Màu vàng ở lá không phải lúc nào cũng là dấu hiệu xấu, nó có thể xảy ra tự nhiên ở nhiều loài cây mọng nước, mặc dù đôi khi đó là kết quả của việc cây bị stress và dẫn đến chết.
Khi sen đá bị dư nước và nó sẽ phản ứng lại với hiện tượng vàng lá, và lá có thể bị phồng lên, căng hơn mức bình thường do nhận quá nhiều nước.
Số lượng lá bị vàng trong trường hợp này có thể nhiều hoặc ít và có thể gây sen đá suy yếu hơn. Một số cây sen đá chỉ bị vàng một vài lá nhưng nó sẽ tự khô và tiếp tức sinh trưởng bình thường. Ngược lại, nhiều cây khác sẽ bị vàng lá rất nhiều và kết cục cây chết nhanh chóng.
Lá bị vàng và căng dư nước thường sẽ rơi lìa khỏi thân cành sau một khoảng thời gian ngắn.
Lá bị trong suốt
Sen đá bị úng nước thường sẽ sưng phồng lớn hơn bình thường và lá bị trong suốt. Nó có thể có pha màu vàng hoặc nâu đen nhưng bạn có thể nhìn xuyên được qua lá.
Khi lá bị trong suốt có nghĩa là lá đó đã hỏng và thường lìa rời khỏi cành
Một số loại sen đá sẽ chỉ bị một vài lá và những lá còn lại sẽ không bị ảnh hưởng. Nhiều cây khác sẽ bị úng lá trong suốt toàn bộ cây.
Tuy nhiên hiện tượng lá bị trong suốt không hoàn toàn là hậu quả của việc tưới quá nhiều. Nó có thể xảy ra khi cây gặp thời tiết cực nắng nóng, sen đá bị phơi dưới ánh nắng gay gắt quá nhiều tia UV.
Lá bị nứt tách
Hiện tượng lá sen đá bị nứt tách có thể do tưới quá nhiều. Qua quan sát sen đá nhiều năm, một số loại sen đá sẽ gặp tình trạng này khi đặt chậu sen đá dưới trời mưa nặng hạt liên tiếp trong vòng một tuần.
Lá sen đá như bị cắt để lộ vết thương và mô lá bên trong phình ra ngoài.
Hiện tượng lá bị nứt không gây chết cây, khác với hiện tượng vàng lá và lá trong suốt. Vết thương do lá nứt có thể sẽ tự chữa lành và dấu vết còn lại là những đường nứt màu nâu tối.
Hiện tượng nứt lá sen đá cũng có thể do tưới bón phân quá giàu ni tơ, khiến cây hấp thụ và sinh trưởng quá nhanh.
Lá sen đá bị nhão
Nhiều loại sen đá có thể bị thối nhũn lá và rễ khi bị tưới quá nhiều. Nhũn lá là hiện tượng hầu như chỉ xảy ra do thừa nước.
Khi lá bị nhũn nhão, bạn nên nhặt sạch và vệ sinh cây tránh lây lan lên tầng lá phía trên và lây cả sang chậu cây bên cạnh cũng như giảm độ ẩm.
Rễ sen đá bị thối nhũn cũng nên được nhỏ ra, khi một nhánh rễ bắt đầu nhũn thì có thể lan lên toàn thân cây rất nhanh. Nếu thân cành có dấu hiệu chuyển nâu, bạn nên cắt bỏ phần bị nâu và giữ lại phần thân trên khỏe mạnh ngay lập tức
Hiện tượng lá bị nâu
Hiện tượng lá có màu nâu có nhiều nguyên nhân và thừa nước là một trong số đó. Khi lá sen đá chuyển nâu do ứ nước thường kèm theo việc lá bị mềm.
Trong hầu hết các trường hợp lá chuyển nâu là hậu quả của việc cây đang có vấn đề về sức khỏe, tuy nhiên nếu chỉ một vài lá nâu thì không cần quá lo ngại vì sen đá có thể tự phục hồi.
Khi quá nhiều lá chuyển màu nâu, lúc ấy cây sen đá của bạn có thể đang bị thối rất nhanh
Lá xuất hiện các chấm nâu và đen
Các chấm tròn nâu và đen rỉ sắt thường do các loại nấm gây ra. Một số cây chỉ xuất hiện chấm nhỏ, nhưng có nhiều dạng nấm gây ra vết thương khá to trên mặt lá.
Nâm bệnh có thể lây lan rất nhanh sang các chậu xung quanh nếu bạn không cách ly kịp thời và chúng có thể khiến cây bị chết.
Lá bị rung rơi khỏi thân
Hiện tượng lá bị rụng xảy ra với vô số nguyên nhân, hầu hết không đang quan ngại. Nhưng đó cũng là cách mà sen đá tự phản ứng lại với điều kiện khí hậu bất lợi.
Khi lá sen đá rơi rụng quá nhiều, bạn cần để ý kỹ hơn, đó có thể là nguyên do tưới thừa nước. Trước khi lá rụng nhiều, có thể trước đó lá chuyển vàng nâu hoặc trong suốt, nhưng chúng có thể tự rụng mà không có dấu hiệu báo trước.
Khi bị dư nước, lá sen đá có thể rụng và thối hỏng, nhưng một số lá vẫn còn tươi và có thể mang ươm mầm được.
Hiện tượng nấm
Nấm có thể gây ra tình trạng chấm nâu đen ở lá, nhưng nhiều loại nấm bệnh nảy sinh do môi trường ẩm ướt quá thuận lợi.
Nấm bệnh có thể xuất hiện trong giá thể ở các dạng nấm mốc, meo đen xám. Và bất cứ loại nấm nào phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt cũng có thể đến từ nguyên nhân tưới dư nước.
Nhiều loại nấm sẽ không phát triển mạnh nếu không được sống trong chậu cây luôn ẩm ướt hoặc chậu cây không có lỗ thoát nước.
Làm cách nào để kiểm soát việc tưới quá nhiều nước
Giá thể trồng sen đá
Hãy sử dụng giá thể trộn chất lượng để trồng sen đá, và chọn chậu có kích thước phù hợp là cách để tốt nhất để ngăn sen đá bị úng nước, cho dù chậu sen đá của bạn đặt ở vị trí full mưa nắng trong vườn. Điều này có vẻ nghịch lý nhưng khá dễ hiểu.
Giá thể trộn để trồng sen đá chất lượng là loại đất trồng có thể thoát nước khô nhanh hơn các loại đất trồng thông thường. Nó có tác dụng tạo ra các kẽ hở để rễ cây dễ dàng thở khi mưa nặng hạt dài ngày hoặc bạn vô tình tưới quá mức thông thường.
Có rất nhiều thương hiệu giá thể trồng sen đá xương rồng kém chất lượng hoặc chỉ phù hợp với một số vùng có khí hậu thuận lợi. Giá thể tốt nhất cho sen đá thường không có mùi nặng, có nhiều thành phần sạn vụn như vỏ cây đã qua xử lý, các loại đá thô bao gồm đá bọt pumice và đá xốp perlite, đồng thời không được chứa quá nhiều cát và thành phần hữu cơ giữ nước như rêu than bùn peat moss.
Giá thể trộm chuẩn cũng không được có bất cứ thành phần giàu đạm nào. Thay vào đó hãy trộn phân tan chậm.
Nếu bạn có hứng thú với việc tự trộn giá thể chuẩn cho vùng khí hậu, có thể tham khảo thêm bài viết này.
Đá xốp perlite, đá bọt pumice và đá núi lửa
Giá thể trộn sẵn có thể tăng khả năng thoát nước bằng cách trộn thêm đá xốp perlite, đá bọt pumice và đá núi lửa. Chúng không chỉ giúp thoát nước mà đồng thời giúp tăng khoáng chất cho giá thể.
Khi đối mặt với mùa mưa kéo dài, việc tăng tỉ lệ các loại đá kể trên trộn vào giá thể sẽ giúp sen đá chống úng tốt hơn rất nhiều. Kết quả bạn sẽ cứu được nhiều cây sen đá có nguy cơ bị úng thối do mưa.
Chậu trồng sen đá có lỗ thoát nước
Hãy luôn chọn chậu trồng sen đá có lỗ thoát nước. Việc này giúp bạn kiểm soát được lượng nước tưới, dù sen đá có thể sinh tồn được trong các chậu kín đáy, nhưng sẽ dễ dàng hơn khi chăm sóc sen đá trồng chậu có lỗ.
Chậu sen đá nếu được đặt trên mặt lưới hoặc treo lên khiến đáy chậu thoáng khí sẽ giúp chậu sen đá của bạn thoát nước nhanh hơn. Khi gặp thời tiết mưa to kéo dài, chậu cây được đặt trên mặt phẳng kín sẽ khó thoát nước hơn.
Vị trí đặt chậu sen đá để hứng nắng
Một vị trí có nắng đẹp thoáng gió sẽ giúp chậu sen đá của bạn hầu như không bị úng nước. Đồng thời sen đá cũng cần có đủ số giờ nắng để sinh trưởng khỏe mạnh. Nếu cây sen đá của bạn đặt ở vị trí quá nhiều bóng râm hay trong nhà, chúng sẽ dễ dàng bị úng hơn. Ánh nặng mặt trời giúp nước bốc hơi nhanh đồng thời giúp cây quang hợp khỏe mạnh.
Cũng có sen đá thích bóng râm vừa phải hơn là ánh nắng trực tiếp, nhưng đó chỉ là số ít. Nếu bạn tìm hiểu kỹ về các giống sen đá phù hợp cho khu vườn của bạn thì sẽ hạn chế được việc cây bị úng thối.
Kiểm soát việc tưới nước
Tưới nước cho sen đá khi giá thể đã khô hẳn là cách tốt nhât để ngăn việc sen đá bị úng. Tưới cách tuần hoặc 10-15 ngày trong những tháng nóng, hoặc 1 tháng trong mùa đông. Có thể tăng tần suất tưới phù hợp với khí hậu tại vườn của bạn, việc này tùy thuộc vào khả năng quan sát và kinh nghiệm của bạn.
Trong mùa mưa, sen đá rất ít khi phải tưới nếu bạn đặt chậu ngoài trời. Trong mùa hè xứ nóng, có thể bạn sẽ phải tưới hằng ngày hoặc tưới cách nhật.
Điều tích cực là cây sen đá sẽ khó bị chết nếu quên tưới sau vài tuần hay cả cả tháng. Sen đã sẽ sử dụng nước và dinh dưỡng chứa trong các tầng lá dưới để sinh tồn.
Tóm lại, khi bạn cảm thấy giá thể trong chậu khô ráo, thì đó thường là thời điểm thích hợp để tưới.
Nhà kính và nhà màng
Sen đá được trồng trong nhà kính sẽ hạn chế nguy cơ úng nước. Để kiểm soát việc tưới nước cũng cần phải thực hành và tự bạn chiêm nghiệm. Thường xuyên quan sát các dấu hiệu trên sen đá để đưa ra nhận định chính xác về tình trạng của sen đá. Nhà kính cũng sẽ rất nóng khi vào mùa hè, đồng nghĩa với việc giá thể cũng thoát nước nhanh hơn
Làm cách nào để cứu sen đá bị úng nước
Không phải lúc nào cũng có thể cứu được sen đá bị úng nước. Nếu cây bị úng quá lâu và lan ra toàn bộ lá trên thân hoặc toàn bộ lá bị rụng thì khả năng cao cây sẽ chết. Nhưng nếu phát hiện sớm, chúng ta sẽ cứu được cây.
Thay chậu và trồng lại
Khi sen đá bắt đầu có dấu hiệu úng nước, giá thể thường ướt nhẹp, cách tốt nhất là igari phóng bộ rễ khỏi giá thể ướt và trồng lại vào giá thể khô thoáng.
Giá thể cũ ướt có thể chưa nấm bệnh, nếu quan sát tháy nấm bám rễ thì nên rửa qua hoặc cắt tỉa rễ để khô thoáng vài ngày trước khi trồng lại vào chậu mới
Vị trí nhiều nắng trong vườn ngoài trời
Cây bị úng được đặt trong bóng râm hoặc quá tối sẽ phục hồi nhanh hơn khi đưa ra vị trí nhiều ánh sáng và thoáng gió.
Vào mùa hè nắng gắt, cây sen đá bị úng nước trong bóng râm có thể cần phải đưa ra hứng nắng một cách từ từ để cây làm quen dần, tránh việc đưa ra náng đột ngột có thể khiến cây bị cháy lá. Cách tốt nhất là sử dụng lưới che nắng 30-70% giảm lượng tia UV gây hại.
Hầu hết các loại sen đá cần ít nhất 4 giờ nắng trực tiếp mỗi ngày. Có rất ít cây sen đá có thể tồn tại trong nhà hoặc vị trí quá tối. Giá thể cũng khó thoát hơi nước hơn lúc đặt chậu cây ngoài trời.
Phơi khô bộ rễ
Nhổ cây sen đá bị úng nước ra khỏi chậu, tỉa sạch và để khô cây trong mát trong vòng một vài ngày sẽ ngăn tình trạng cây bị úng diễn tiến xấu quá nhanh
Bằng cách này, nước và dinh dưỡng từ lá tầng dưới sẽ được sử dụng để giúp cây tự sinh trưởng tạm thời và giúp khắc phục tình trạng úng nước.
Cắt phần trên của cây sen đá
Cắt phần ngọn hay hủy đỉnh là cách cắt chia thân cây sen đá làm hai phần: phần trên khỏe mạnh và phần dưới gần gốc có dấu hiệu bị úng nước. Úng thối có thể lây lan nhanh từ bất cứ vị trí nào trên cây nhưng thông thường sẽ xuất phát từ bộ rễ và lây lan theo thân tới lá và ngọn.
Khi phát hiện sớm tình hình, cắt lấy phần khỏe mạnh sẽ giúp cách ly cây giống như một bước nhân giống cây sen đá mới bằng cành.
Nếu phần thối đã lan lên đến ngọn của cây thì gần như sen đá của bạn không thể cứu được nữa.
Thối nhũn thường có biểu hiện bằng màu nâu đen trên thân và lá. Việc cắt thân thường áp dụng khi thối hỏng chưa lây lan lên phần khỏe mạnh. Bằng cách cắt áng chừng từng lát và quan sát màu sắc bên trong thân nếu đã hết màu nâu đen hay chưa để nhận biết phần đó còn khỏe mạnh hay không.
Những loại cây sen đá dễ bị úng chết khi tưới quá nhiều
Có nhiều loại cây sen đá dễ bị chết hơn khi tưới quá nhiều. Trong chi sinh học sen đá liên đài Echeveria và đặc biệt các loài Echeveria được lai tạo, sỏi Pachyphytum và thạch lan Lithops là những loài cây mọng nước dễ bị chết nhất khi tưới nhiều nước.
Dưới đây là danh sách những loài cây cực kì nhạy cảm với việc tưới nước quá nhiều.
- Xương rồng Euphorbia (Mammilaris & Aerigunosa)
- Lithops
- Fenestraria Rhophalophylla (Baby Toes
- Bishop’s Cap (Astrophytum myriostigma).
- Cotyledon Tomentosa & Cotyledon Tomentosa Variegata
- Graptoveria Amethorum
- Pachyphytum
- Echeveria Pearl Von Nurnberg
- Echeveria Purple Pearl
- Echeveria Purpurosum
- Echeveria Romeo
- Echeveria Lauii
Đôi khi có những loại cây sen đá rất khỏe mạnh chống chịu tốt với nhiều loại hình thời tiết nhưng vẫn có một tỉ lệ chết nhất định khi tưới quá nhiều.
Khi bạn nhân giống sen đá số lượng nhiều, việc một vài cây tự dưng bị úng chết nhưng những cây khác cùng loài lại sinh trưởng khỏe mạnh là điều bình thường.
Tóm lại, chúng ta dễ dàng phát hiện cây sen đá bị tưới quá nhiều nước thông qua sự thay đổi màu sắc trên thân và lá cũng như sự biến dạng lá sang trong suốt hay trương phồng. Cứu chưa sen đá bị úng nước sẽ không quá khó khăn nếu phát hiện sớm phần thối hỏng chưa lây lan khắp toàn bộ cây.
